Chronijk van Opcanne door Winand Mengels

over de Chronijk van Opcanne door Winand Mengels (426)

TER INLEIDING

Winand Mengels en zijn kroniek	legenda
		verwijst naar een specifieke sectie
		verwijst naar een pagina

In januari 1776 begint mijn voorouder Winand Mengels, landbouwer in het dorp Kanne bij Maastricht, op 42-jarige leeftijd met het schrijven van een kroniek over zijn dorp. Sinds 1766 is hij actief als schepen en later ook als vice-schout in Kanne. In zijn tijd bestaat Kanne uit de dorpen Opcanne en Neercanne.
De periode die Winand beschrijft beslaat 1740 tot en met 1777. Hij overlijdt op 25 februari 1778 op 44-jarige leeftijd aan de tering. Winand schrijft over tal van onderwerpen. In de jaren veertig bijvoorbeeld beschrijft hij dat de bewoners van Op- en Neercanne veel last hebben van allerlei plagen ; hij schrijft over de oorlog van de Fransen tegen de Oostenrijkers en de Staatsen die zorgde voor plunderingen , vernielingen en fourageringen ; hij schrijft over epidemieën onder het vee (de veepest; in heel Nederland destijds een probleem) en, nog ernstiger, onder de mensen met vele slachtoffers als gevolg . Winand ziet al deze rampen in de jaren veertig als straffen waarmee God de mensen kastijdt.
In de jaren vijftig besteedt hij uitgebreid aandacht aan de herstelbetalingen die de Fransen doen als compensatie voor de schade geleden in 1747 tijdens de oorlog . Winand is duidelijk positiever over de Fransen dan over de Staatsen of Oostenrijkers. Verder besteedt Winand aandacht aan gepleegde misdaden , maar ook aan feestelijke gebeurtenissen of natuurverschijnselen zoals de koude winter van 1740 , kometen en aardbevingen .

Opcanne en Neercanne
Plattegrond ca. 1750

Het huidige plaatsje Kanne in de Haspengouw, thans behorende bij de gemeente Riemst in België, is in de jaren, die Winand beschrijft, nog verdeeld in twee heerlijkheden, beide onder het prinsbisdom van Luik vallende. Die heerlijkheden zijn Opcanne en Nedercanne, de eerste ligt tegen de St. Pietersberg op, oostelijk van het riviertje de Jeker, de tweede ligt meer in het dal, westelijk van de Jeker.
De Jeker (ook Geer, Jaar) ontspringt in Lens-St. Servais en mondt in Maastricht uit in de Maas.
Qua rechtsgebied is Op-Canne zelfstandig, Neder-Canne daarentegen valt onder de eigenaar van het kasteel Neercanne (ook wel Agimont genoemd).
Het dorp Neder-Canne valt onder de parochie van Op-Canne, waar dan ook de kerk staat.
Het huidige kerkgebouw van de St. Hubertuskerk stamt uit de 19e eeuw, al is er in de tijd van Winand ook een St. Hubertuskerk.
Verder kent Neder-Canne de Kapel van het H. Graf. Deze kapel stamt uit 1643 en is gesticht door Herman Jekermans, nadat hij van een pelgrimstocht naar het Heilige Land is teruggekeerd. In 1714 wordt de kapel vergroot en in de barokke stijl versierd. Tegenover deze kapel bevindt zich een Latijnse school (sinds 1656). Winand heeft in zijn jeugd de Latijnse school bezocht. Of hij deze Latijnse school in Canne heeft bezocht of in Maastricht bij de Jezuïten is geweest, is mij onbekend. Aangezien hij verhaalt over hoe zijn moeder hem uit Maastricht heeft gehaald wegens de oorlogsdreiging in 1748 en de familie van zijn moeder in Maastricht woont, lijkt mij de Latijnse school in Maastricht waarschijnlijker.
Delen van het huidige Kanne hebben de monumentenstatus, waaronder een groot deel van de oude kern. De mergelgrotten van Kanne (o.a. in de Cannerberg en Muizenberg) bestaan natuurlijk ook al in Winands tijd en worden gebruikt als opslagplaats voor vruchten en dergelijke .
Buurdorpen van Canne (zie ook de kaart) zijn onder andere Montenaken (thans Vroenhoven), Wilre (thans de wijk Wolder in Maastricht) en Veldwezelt in het noordwesten; St. Pieter (thans een wijk van Maastricht) in het noordoosten over de berg heen; Heukelom, Lafelt en Vlijtingen in het westen; Emael, Sussen en Sichem in het zuidwesten.

1740-1748: Oostenrijkse Successieoorlog
De Zuidelijke Nederlanden zijn sinds de vrede van Utrecht in 1713 eigendom van de Oostenrijkse keizer Karel VI. Deze keizer wil dat zijn dochter Maria-Theresia hem zal opvolgen. In 1740 overlijdt de keizer. Dan blijkt dat een aantal landen, namelijk Frankrijk, Spanje, Beieren en Pruisen, de opvolging niet willen erkennen. De "geallieerden" (Oostenrijk, Engeland, de Nederlandse Republiek en Rusland) bevechten hen in Beieren, Bohemen en Sicilië. In 1745 volgt de slag van Fontenoy, waarna het Franse leger de Zuidelijke Nederlanden bezet en de geallieerden een nederlaag toebrengen bij Rocourt . De Fransen willen vervolgens Maastricht veroveren en concentreren hun troepen bij Lafelt (Laeffelt/Lawfeld) in het (neutrale) gebied van het Prinsbisdom van Luik . Op 2 juli 1747 vindt de slag bij Lafelt plaats, een dorp niet ver ten westen van Canne. Het wordt een waar slagveld waarbij de Fransen als winnaars worden gezien. De dorpen Lafelt en Vlijtingen worden in deze slag ernstig beschadigd. Vervolgens belegeren de Fransen de vestingstad Maastricht in 1748 . In dat jaar komt de Vrede van Aken tot stand, zeker tot vreugde van de bewoners van Canne .
De belangrijkste veldslagen uit deze oorlog nog even op een rijtje: Slag bij Mollwitz (1740), Slag bij Fontenoy (1745), Slag bij Hohenfriedberg (1745), Slag bij Culloden Moor (1746), Slag bij Lafelt (1747), Verovering van Bergen op Zoom (1747) .

Bron
Het originele handschrift van de kroniek is deels verloren gegaan; gelukkig zijn wel kopieën bewaard gebleven. Deze online versie is gebaseerd op de transcriptie van Victor de Stuers, die hij in 1887 publiceerde in "Publications de la Société Historique et Archéologique dans Le Duché de Limbourg" (PSHAL), deel XXIV, 1887, blz. 167-297. In zijn voorwoord vermeldt hij dat het origineel zich bevindt in het "Rijksarchief Limburg". Waar dit document zich heden ten dage bevindt, is mij helaas onbekend. Ik kan het niet vinden bij het Rijksarchief Limburg (NL) in Maastricht, bij het Rijksarchief Limburg (B) in Hasselt of het gemeentearchief Maastricht. De meeste bronnen die refereren aan de kroniek van Winand Mengels, nemen de transcriptie van Victor de Stuers als uitgangspunt.
Het zij opgemerkt dat de transcriptie van Victor de Stuers niet compleet is - zoals hij zelf aangeeft . De kroniek bevat twee lijsten, waarin de inwoners van Opcanne en Neercanne die vergoeding hebben gekregen van de Fransen voor de schade aangericht tijdens de oorlog, worden vermeld. Niet alle namen op deze lijsten zijn overgenomen in zijn transcriptie.

Deze online transcriptie is voorzien van een index op de personen, die in de kroniek worden genoemd. Zover mogelijk is er geprobeerd meer informatie over de desbetreffende persoon te vinden, in het algemeen gebaseerd op gegevens uit de DTB van Canne. Wereldlijke of geestelijke leiders zijn over het algemeen niet opgenomen in deze index.

Ik wens u veel leesplezier toe.

Heeft u vragen, opmerkingen of aanvullingen, dan kunt u mij een e-mail sturen.

Victor Hopmans.

Ga naar: Overzicht, Generatie I-III, IV, V, VI, VII, VIII, IX, X, XI, XII, XIII, XIV, XV, XVI, Overig, Namenlijst.